W poszukiwaniu mojego dziedzictwa

Pierwszą odbitkę linorytu wykonałam w technikum w Rejkiawiku w 1996 roku. Było dla mnie magiczne doświadczenie – w tamtej chwili postanowiłam pójść na studia artystyczne w Wyższej Szkole Sztuki i Rzemiosła. Przez rok uczyłam się podstaw. W roku 1999 powstał Islandzki Uniwersytet Sztuki, a ja miałam szczęście znaleźć się w pierwszej grupie studentów, którzy zostali przyjęci do szkoły i uzyskali tytuł licencjata sztuk pięknych na wydziale Grafiki Warsztatowej w 2002 roku. Niestety, ci z nas, którzy postanowili rozpocząć kolejny rok na studiach magisterskich, nie mogli wybrać grafiki warsztatowej, a jedynie sztuki piękne lub design. Należę zatem do pierwszej i zarazem ostatniej generacji grafików z Islandzkiego Uniwersytetu Sztuk Pięknych.

W Akademii uczyłam się od najlepszych grafików w kraju, wszyscy oni znani są na scenie artystycznej i wszyscy zaspokajali moje pragnienie wiedzy, prezentując różne metody tworzenia grafiki.

Jednym z tych nauczycieli, którzy wpłynęli na moją etykę pracy, była Sigrid Valtingojer (1935–2013), która urodziła się w Czechach, dorastała w Niemczech, a do Islandii przeniosła się w 1961 roku. Ríkharður Valtingojer (1935–2019) urodzony w Bolzano we włoskim Tyrolu Południowym, który studiował litografię w Niemczech i u A. Paula Webera i jego syna, nauczył mnie zabawnej strony grafiki – tego, jak bawić się i nadal pozostawać kreatywną. Valgerður Hauksdóttir – wspaniała artystka i nauczycielka, której perfekcyjny warsztat i przyjazne dla środowiska metody druku uświadomiły mi niebezpieczeństwa związane z używaniem toksycznych materiałów w grafice – pomogła mi i IPA (Icelandic Printmakers Association – Islandzkie Stowarzyszenie Grafików Warsztatowych) w stworzeniu bardziej ekologicznej pracowni.

Na zajęciach z historii sztuki poznałam dawnych mistrzów, którzy na tak wiele sposobów wpłynęli na moje prace. Wciąż widoczna jest moja inspiracja Tańcem Henriego Matisse’a, w którym tancerze trzymają się za ręce i tańczą w kręgu.

Trú von og kærleikur (Wiara, Nadzieja i Miłość)

Włoski malarz renesansowy Michał Anioł i jego sposób przedstawiania piękna ciała. Moją uwagę zwrócił również kolumbijski artysta Fernando Botero, który był znany z malowania grubych postaci.

Zaczęłam malować tuszem i akrylem, a w tym obrazie, który wystawiłam na mojej pierwszej indywidualnej wystawie w roku 2005, po raz pierwszy wykorzystałam szydełkowe obrusy mojej matki. Moja matka jest bardzo utalentowaną krawcową, robi też na drutach i szydełku. Jej matka i babcia również były znanymi krawcowymi szyjącymi w tradycyjnym stylu, wykonywały stroje narodowe i fantazyjne sukienki dla pań z wyższych sfer w naszym mieście na północy, Akureyri. Niestety krawiectwo i rzemiosło nie interesują mnie aż w takim stopniu. Chciałam jednak włączyć moje dziedzictwo do moich prac. Matka dała mi wiele szydełkowych obrusów, a ja wykorzystałam je drukując ich wzór na obrazach i jako tło dla przedstawionego przeze mnie kręgu ludzi.

Sjálfhverf (Egocentryczka)

Zakochałam się we wszystkim, co koliste, pozbawione linii prostych. Moje postaci były zawsze w kręgu, podkreślałam zakrzywioną linię ich ciał. Krąg jest uniwersalnym symbolem o szerokim znaczeniu. Reprezentuje na przykład całość, pełnię, pierwotną doskonałość, wieczność i ponadczasowość. Na mojej kolejnej indywidualnej wystawie zdecydowałam się na nadanie moim pracom kształtu koła i próbę dopasowania miękkich ciał do formy okręgu. W procesie twórczym bardzo wcześnie zdałam sobie sprawę, że nie chcę już niszczyć obrusów matki, znalazłam więc i zaczęłam używać starych zasłon o takim samym wzorze, jaki widziałam na tapetach pokrywających ściany salonu moich dziadków.

Zaimponował mi brytyjski malarz Lucian Freud, znany ze swoich ekspresyjnych portretów i autoportretów. Malował ludzi, nie idealizując ich, podkreślając płciowość i niedoskonałości ludzkiego ciała.

W moich obrazach Uchwyty pracowałam z tymi elementami, prosząc kobiety z mojej listy kontaktów telefonicznych, aby dołączyły do mojego procesu twórczego i przysłały mi swoje zdjęcia, na których – czy to ze złością, czy zmysłowo – chwytają fałdy swojego ciała.

Uchwyty

Bezpośrednio potem pracowałam nad krótkim cyklem poświęconym dobrym i złym uczuciom związanym z dotykiem, w którym to doświadczenie widzów określało dotyk jako dobry albo zły.

Snerting / Dotyk

Czułam potrzebę większego zgłębienia tej koncepcji, poprosiłam więc przyjaciół, aby wysłali mi takie swoje zdjęcia, które wskazują, gdzie leżą ich moralne granice. Dostałam kilka zdjęć, które przekroczyły moje granice i inne, które nie przybliżyły mnie do celu, więc w końcu poprosiłam o współpracę znajomą parę, która pozwoliła mi zrobić zdjęcia pokazujące, gdzie przebiega ich „linia graniczna”. Następnie kilka z tych zdjęć zostało wydrukowanych na dużym płótnie żaglowym (150 × 200) i wystawionych w galerii IPA.

Wtedy jest teraz to trylogia prac, w których spojrzałam wstecz na początek życia i zobrazowałam różne fazy płodowe, które odcisnęły swoje piętno na moim życiu. Malowałam na drewnie i na płycie miedzianej.

Następnie postanowiłam odpocząć od kręgów i zrobić coś zupełnie innego.

Duma/Pride

Islandzka duma narodowa miała swój moment chwały na Mistrzostwach Europy w piłce nożnej we Francji w 2016 roku. Cały świat dostrzegł Islandczyków kibicujących i klaszczących jak prawdziwi Wikingowie – sukces drużyny rozświetla też moje prace zatytułowane Duma. Wszystko to w barwach islandzkiej flagi, z kibicami i okrzykiem „HÚH” na pierwszym planie.

W Islandii często zatrudniamy artystów z całego świata, aby wprowadzali u nas nowe metody w grafice warsztatowej. W czasie jednego z takich wydarzeń Robynn Smith i Carrie Ann Plank, graficzki z Kalifornii (USA) nauczyły nas techniki Solarprint, której zawdzięczam nową perspektywę w pracy.

solarprint

Mój odpoczynek od kręgów nie trwał długo, a przy okazji wystawy na 50-lecie założenia Islandzkiego Stowarzyszenia Grafików Warsztatowych w Domu Nordyckim zaczęłam tworzyć akwafortę na miedzi z moim wzorem i nałożonymi na niego organicznymi formami.

Metoda ta doprowadziła mnie do mojej ostatniej wystawy indywidualnej Sjétteringar, co oznacza pasujące do siebie kolory. Pracowałam z zestawieniami barwnymi, które są najbardziej popularne w islandzkich domach – pomysł polegał na tym, że kolorystyka moich grafik miała pasować do odcieni farby na ścianie. Od początku pandemii koronawirusa ludzie więcej pracują z domu. Islandczycy poczuli potrzebę zmiany i przemalowania swoich domów, ponieważ przez cały czas patrzyli na ściany. Nie wiem, czy podobnie zachowywali się ludzie w innych krajach.

Czułam, że muszę zrobić coś więcej z moimi kręgami, więc zaczęłam pracować z trzema małymi firmami – miały mi one pomóc w tworzeniu okrągłych ram, których nie mogłam nigdzie kupić.

W najbliższej przyszłości zamierzam nadal pracować z moją ulubioną formą, wykonałam nawet mały linoryt dla Rejkiawickiej Nocy Kultury w sierpniu ubiegłego roku. Wycięłam tam sylwetki moich ulubionych budynków w Rejkiawiku nałożone na ulubione kolory moich przyjaciół.

Kiedy zaczęłam myśleć o moim dziedzictwie, myślałam oczywiście, że jako przewodnicząca Islandzkiego Stowarzyszenia Grafików Warsztatowych czuję się bardzo odpowiedzialna za zachowanie wiedzy, tradycji i historii w islandzkiej grafice. Średnia wieku członków stowarzyszenia jest bardzo wysoka – stąd częścią mojej pracy jest pomaganie krewnym w kompletowaniu spuścizny po zmarłych grafikach.

Jestem jedyną osobą z mojego roku na Akademii Sztuk Pięknych, która w pewnym stopniu zajmuje się grafiką, jedyną należącą do IPA; jestem ostatnim Mohikaninem, jeśli mogę tak powiedzieć. Dlatego uważam, że moja rola jest zarazem odpowiedzialna i trudna. A ponieważ od 2002 roku nie prowadzi się w Islandii akademickiego nauczania w zakresie grafiki warsztatowej, do stowarzyszenia dołączają nieliczni nowi członkowie – absolwenci grafiki warsztatowej, którzy kształcili się za granicą. Moim obowiązkiem jest więc wzmocnić stowarzyszenie. Wielu spośród jego członków prowadziło w naszej pracowni kursy graficzne dla samego stowarzyszenia, artystów, nauczycieli plastyki i szerokiej publiczności. IPA intensywnie współpracuje ze stowarzyszeniami grafików na całym świecie. Odwiedzało nas wielu zagranicznych twórców grafiki warsztatowej, którzy pokazywali swoje prace i uczyli nas nowych metod w grafice. Udział w tak dużym projekcie jest dla mnie i stowarzyszenia bardzo ważny, jesteśmy bardzo chętni do współpracy, pełni optymizmu i patrzymy w przyszłość z nadzieją, że uda nam się założyć Akademię Grafiki Warsztatowej, w której krajowi i zagraniczni artyści będą nadal dzielić się swoją wiedzą i nowymi metodami twórczymi.

Dziękuję, że mogłam dołączyć do Was w panelu „W poszukiwaniu dziedzictwa”.

Wspaniale jest ponownie spotkać się z krakowską Akademią Sztuk Pięknych. Moja wizyta w styczniu 2017 roku, gościnność i serdeczne przyjęcie to coś, czego ja i moi towarzysze podróży nigdy nie zapomnimy.

Elísabet Stefánsdóttir (Beta Gagga)

Przewodnicząca Islandzkiego Stowarzyszenia Grafików Warsztatowych