W poszukiwaniu dziedzictwa. Co dalej? Islandzki punkt widzenia / In search of heritage. Where to go from here, an Icelandic approach

Wychowałam się w Islandii, gdzie artysta plastyk to profesja stosunkowo młoda, niepoparta długoletnią tradycją czy artystycznym dziedzictwem; ma jednak ugruntowaną pozycję, a w ciągu ostatnich 20–30 lat otworzyła się na kontakty międzynarodowe. Moje wykształcenie jako graficzki oddziałuje na mój sposób pracy: za każdym razem stosuję metody odpowiadające danemu tematowi – czy chodzi o obraz, rysunek, grafikę czy małą formę rzeźbiarską itd. W mojej praktyce artystycznej szukam inspiracji w przyrodzie, w różnych odmianach pejzażu. Grafika warsztatowa wpływa na sposób, w jaki pracuję, inspirują mnie metody, ale także książki i obserwacja pracy innych artystów. Dyscyplina ta zyskała wielką popularność w Islandii, podobnie jak w innych krajach. Jednak – przy ograniczonym tutaj dostępie do profesjonalnej grafiki – jak wpłynie to na związane z nią dziedzictwo?

Zaczęło się od…

Studiowałam grafikę warsztatową w Islandzkiej Wyższej Szkole Sztuki i Rzemiosła w latach 1987–1991. Był to czas rozkwitu tej dyscypliny. Niektórzy artyści, głównie kobiety, inspirowali mnie samą i moją pracę w szczególny sposób. Pokochałam rysunkowy aspekt grafiki. Imponowali mi zwłaszcza koledzy i koleżanki ze studiów na moim wydziale. Wydawało mi się, że wszystko robią dobrze; w pracy szliśmy na żywioł, tworzyliśmy na dużych formatach, uczyliśmy się bezpośrednio przez praktykę, wykonując drzeworyty i akwaforty – wielkie i ciemne. Na moją pierwszą wystawę w roku 1996 złożyły się drzeworyty na papierze japońskim, inspirowane sztuką ludową i nawiązujące do nastaw ołtarzowych.

Inspiracja

Nie interesowała mnie wtedy szczególnie historia sztuki, ale coś naprawdę „kliknęło”, kiedy zaczęliśmy uczyć się o abstrakcyjnych ekspresjonistach z USA: Marku Rothko, Robercie Rauschenbergu, Helen Frankenthaler, Willemie de Kooningu i ich metodach malowania, o różnych sposobach korzystania z pracowni i wykonywaniu prac w dużych formatach. W tym samym czasie na wydziale grafiki warsztatowej poznałam twórczość współczesnego artysty hiszpańskiego Antonia Tapièsa oraz akwaforty Goyi, i zainspirowałam się nimi, a po obronie dyplomu pojechaliśmy do Hiszpanii (do Madrytu i Barcelony). To tam po raz pierwszy oglądałam w muzeach dzieła, o których wcześniej się uczyliśmy, i to odmieniło moje życie.

Artysta plastyk – młoda profesja w Islandii

Islandzkie środowisko plastyczne przeżywało wtedy okres rozwoju. Otwierały się nowe galerie, a ja zrozumiałam, że ze sztuki można się utrzymać. Nie wiedziałam tylko, jak się za to zabrać. Plastyka to stosunkowa młoda profesja na islandzkim gruncie: pierwsze wystawy (głównie malarzy wykształconych w Skandynawii) organizowano tu w latach 20. XX wieku. Muzeum Kjarvalsstaðir, w Rejkiawiku, nazwane tak dla upamiętnienia naszego najważniejszego artysty, Jóhannesa S. Kjarvala, otwarto w roku 1977; Hafnarhúsið (inny oddział rejkiawickiego Muzeum Sztuki) – w roku 2000, kiedy Rejkiawik był Europejską Stolicą Kultury. Kiedy dorastałam w Rejkiawiku w latach 70., chodziliśmy z rodzicami na wszystkie wystawy – jak zresztą wszyscy w tamtym czasie. Na początku swojej kariery współpracowałam z galerią w Rejkiawiku, ale starałam się również wystawiać tyle prac, ile tylko mogłam w różnych innych miejscach.

Efekt arcydzieła

Dopiero znacznie później zrozumiałam, jak silnie może oddziaływać dzieło sztuki, które podziwialiśmy w albumie albo o którym ktoś nam opowiadał. Kiedy oglądamy je wystawione w muzeum albo galerii, bywa, że przechodzą nas dreszcze. Zrozumiałam też, że artysta wciąż na nowo odkrywa swoje dziedzictwo, porywają go coraz to inne dzieła. Dużą część mojej twórczej praktyki stanowią obecnie wyjazdy zagraniczne, oglądanie wystaw, odwiedzanie galerii, wyszukiwanie najnowszych wystaw w Internecie. Jestem zapaloną kolekcjonerką książek – książki wszelkiego rodzaju dostarczają mi inspiracji. Do mojej praktyki artystycznej na stałe weszły również podróże w nowe miejsca, zwłaszcza rezydencje artystyczne, eksploracja pejzażu, historii i kolorytu odwiedzanych miejsc.

Święte miejsce, 2014, olej i zimny wosk na płycie drewnianej, 120 × 110 cm

Podróże, dzięki którym żyję

Na studia magisterskie w dziedzinie malarstwa pojechałam do Kalifornii, dyplom obroniłam po nauce w Mills College w San Francisco w latach 2001–2003. Były to wspaniale spędzone dwa lata. Pejzaż, ocean i niebo rozpościerały się szeroko. W Kalifornii zaczęłam malować mniejsze obrazy, o ciemniejszej kolorystyce, rozpoczęłam też nowy cykl – wielkoformatowych, rysunkowych pejzaży, tworzyłam też prace w innych technikach: glinie, gipsie itp.

Poznałam wtedy wiele osób, które zainspirowały mnie i od tamtej pory są moimi przyjaciółmi. Ważną życiową lekcją było rozpoczęcie wszystkiego od nowa w nowym miejscu: poznawanie ludzi, ich kultury, zwyczajów. Sam program magisterski w dziedzinie sztuki jest specyficzny, trudny, bardzo osobisty i może na różne sposoby sprawić, że lepiej poznajemy samych siebie.

Najbardziej satysfakcjonujące były rozmowy o mojej pracy – zdałam sobie sprawę, że nigdy wcześniej ich nie doświadczyłam. Islandzkie środowisko artystyczne jest niewielkie, a tu niezwykle odświeżające było spojrzenie zupełnie nieznajomych osób, patrzących wyłącznie na dzieło, a nie na osobę.

O wyspiarzach mówi się, że często wyjeżdżają za granicę, ale zawsze wracają. W pewien sposób się z tym zgadzam. Lubię podróże, wyjazdy zagraniczne, poszukiwanie nowych przygód, ale zarazem kocham powroty do domu. Dzięki podróżom czuję, że żyję.

Svif, 2017, węgiel na papierze rysunkowym, 120 × 270 cm

Grafika warsztatowa – element „poza kontrolą”

Moje doświadczenie w zakresie grafiki warsztatowej zawsze przekładało się na mój sposób pracy. Inspiruje mnie krajobraz i natura, szukam nieznanych miejsc, które mogę badać. W moich obrazach eksploruję różnymi metodami różne aspekty narracji, często patrząc na pejzaż jako tło opowieści. Z kolei w rysunkach i grafikach zwykle pozwalam materiałowi się prowadzić i odpuszczam kontrolę: to krajobraz sugeruje eksplorację danego miejsca. Moje rysunki są generalnie duże, często pracuję seriami na papierze lub na zwoju, na którym prostymi narzędziami tworzę obrazy miejsc.

W grafikach staram się zawrzeć element pozostający „poza kontrolą”. Pociąga mnie ręczny, niedoskonały druk i praca na kilku płytach, które łączę ze sobą, patrząc na ich strukturę, warstwy koloru i linie. Jest to proces żmudny, a rezultat na papierze może być różny. Pracuję seriami, ale bardzo rzadko w zamkniętych nakładach, choć nie jest to niemożliwe.

Myślę, że moja twórczość w ogóle nie byłaby postrzegana jako bardzo techniczna lub że w ogóle korzystam z jakiejkolwiek technologii – z drugiej strony fascynują mnie rzeczy, które technologia może osiągnąć i ciekawa jestem takich jej aspektów, które podniosłyby warsztatowy poziom mojej pracy.

Ruchomy krajobraz, 2017 (praca w toku), akwaforta (dwie matryce) na papierze

Interesujące tradycyjne techniki graficzne i malarskie

Lubię oglądać tradycyjne grafiki i szukam prac artystów nieznanych od tej strony. Uważam, że sposób ich pracy można zrozumieć lepiej poprzez ich dzieła, i jest to bardzo interesujące. Ciekawi mnie, jak pracowali: czy pracowali nakładami, czy ktoś im pomagał, odbijał ich prace itp. Patrzę też jednak na znanych grafików o wysokich umiejętnościach warsztatowych. Fascynuje mnie współczesna grafika, która wykorzystuje wszystkie dostępne narzędzia do tworzenia ciekawych dzieł lub łączenia dyscyplin. W malarstwie przyglądam się różnym sposobom prezentacji sztuki oraz przedstawiania pejzażu, a także sztuce Zachodu i Wschodu.

Wspólnota grafików

Kiedy jestem w pracowni graficznej w Islandii, zwykle zajmuje mi trochę czasu, zanim wejdę na właściwy tor. Czasami pracują tam inni artyści, co może prowadzić do dyskusji i wyboru nowych ścieżek. W poszukiwaniu inspiracji oglądam w Internecie różnych grafików, przyglądam się metodom, których używają artyści, zanim sama zdecyduję się na konkretny gatunek. Biorę cały arkusz papieru, drę go do odpowiednich formatów, a potem wypełniam całą pracownię odbitkami i bardzo mnie to ekscytuje. Przy robieniu odbitek najczęściej korzystam z pomocy, ale głównie wtedy, gdy pracuję na dużym formacie lub muszę umieścić matryce we właściwym miejscu.

Chcę, żeby moja praca w pewien sposób dotykała przeszłości i myślę, że tradycyjne metody grafiki warsztatowej mogą mi w tym pomóc. Pracuję przeważnie seriami, małe rysunki prowadzą mnie do dużych. W moich grafikach skupiam się na etapie odbijania, wykorzystując jedną, dwie lub trzy matryce (płyty miedziane) z linearną akwafortą i badam je, łącząc lub nakładając warstwami, czasem też łączę ze sobą różne matryce barwne – wszystko to jest częścią moich badań.

Gdzie szukać dziedzictwa artystycznego?

Co oznaczają dla nas miejsca, jak do nich podchodzimy i co nas do nich przyciąga? Co w tym kontekście oznacza dom i jak zmienia się nasza perspektywa, gdy opuszczamy to miejsce, a następnie wracamy do niego? Jako plastyczka czuję przyciąganie do różnych miejsc z różnych powodów. Pejzaż, pamięć i opowieści łączą moje myśli z krajobrazem, który tworzę, ale który również inspiruje inne prace; obrazy, zwoje, prace na papierze, rysunki i pisanie. Być może jako artyści nieustannie poszukujemy miejsca w świecie, a tradycyjne malarstwo, grafika i sztuka współczesna dają nam narzędzia pomagające dopasować się i uzyskać nowy punkt widzenia. W naszym patrzeniu i myśleniu o miejscach ważnym czynnikiem jest czas. Obecnie, kiedy świat się zamknął, przychodzą mi na myśl „Nie-miejsca” – czy zmienia to naszą perspektywę? A co w niej oznacza dziedzictwo?

Soffía Sæmundsdóttir jest islandzką artystką pracującą w swoim kraju. Fotografie w tym artykule przedstawiają jej prace i podróże po Islandii.