W galerii wieje. Wystawa And Listen to the Wind Blow w galerii Shefter

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

And Listen to the Wind Blow, wystawa ekologiczna. W tym określeniu chodzi raczej o Mortonowskie „All Art is Ecological” niż o tematyczne uproszczenie wystawy w galerii Shefter. Ekologia to w końcu, wbrew obiegowej opinii, nauka nie o ochronie środowiska, lecz o funkcjonowaniu ekosystemów. O ich strukturze i tworzących je sieciach relacji. I na podobnej zasadzie działa wystawa – pozornie poruszająca prosty temat wiatru, w rzeczywistości staje się przestrzenią wzajemnych, nieoczywistych, chociaż intuicyjnych powiązań. Obraz Cyryla Polaczka powieszony przy podłodze, stanowiący jej przedłużenie, a nawet transformację w pokrytą liśćmi ściółkę. Wielkie płótno Katarzyny Kukuły dominujące w małym pomieszczeniu, niczym chmura burzowa przytłaczająca nieboskłon. Szum wernisażowych rozmów rozpływający się w medytacyjnej muzyce Jakuba Ziółkowskiego i Ernesta Ogórka. Różowe płótno Emilii Kiny prowadzące do wizerunku Bettiny Bereś, powoli wydmuchującej mydlane bańki. Praca Przemka Branasa podstępnie wpychająca w objęcia nadpalonego drewna, komplementarnego dla obrazu Krzysztofa Gila. Z czasem wyłaniają się kolejne i kolejne powiązania między dziełami. Czasami oczywiste, czasami osobiste. Nowe sieci nabierają koloru z każdą minutą.

Wiatr wydaje się przy tym medium idealnie uzupełniającym narrację o ekologiczności sztuki. Wskazuje na to także Timothy Morton, podkreślając, że jak każdy z hiperobiektów, wiatr nie lubi się nam ujawniać bezpośrednio. Woli zapośredniczenia i międzyprzedmiotowość, dzięki której pozostajemy pod jego czarem, ale on sam pozostaje nieuchwytny. Ten unik wychwycił kurator wystawy Kamil Kuitkowski, zwracając się raczej do wietrzności innych żywiołów i doświadczania powiewu.

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

I tak jak ruch powietrza ujawnia się jedynie przez swoich pośredników, tak na And Listen to the Wind Blow wiatr uwidacznia się raczej za pomocą powiązanych z nim doświadczeń. Czasami są to proste obserwacje: wiatr rozwiewa zasłonę, zwiastuje zmianę pogody, przynosi zapach, powołuje do życia bańki mydlane. Spostrzeżenia jednak się nawarstwiają: zwykły powiew zamienia się w burzę, zasłona ujawnia to, co powinno zostać ukryte, a zapach to smród pożaru trawiącego lasy. Nawet rozkosznie różowe bańki pękają, a utracona lekkość ujawnia nam ich kruchość. Brzmienia wiatru stają się przytłaczające; zanosi się na letnią burzę.

I w tym miejscu właściwie można by zakończyć opis wystawy, wrzucając ją do worka „dobrej kuratorskiej roboty”. Oczywiście, są tutaj jeszcze wątki gotowe do dalszej eksploracji: ekspozycyjna rola wiatru i powietrza (obraz przecież musi mieć miejsce na oddech) czy kuratorski gest włączenia w wystawę ogrodu sąsiadującego z budynkiem, w którym mieści się galeria. Ostatecznie, gdy widzimy go z balkonu, zamienia się on w kolejny obraz, na który możemy tylko popatrzeć.

Wydaje się jednak, że sednem wystawy i jej przewrotnej ekologiczności jest właśnie zmysłowe (i pozawizualne) doświadczanie And Listen to the Wind Blow. Nieprzypadkowe jest tu przywołanie tytułu, który zaprasza nas do słuchania wiatru; kiedy faktycznie chcemy wiatr poczuć, to wzrok nas zawodzi. Oczywiście, choć pośrednictwo obiektów nieco ułatwia nam poznanie wiatru – wszak potężna wichura łamie drzewa, a trzciną kołysze – to jednak doświadczenie bezpośrednie wydaje się w ten sposób niemożliwe. Wystawa odsyła nas więc do kolejnej sieci – współczesności i kultury, a więc i również sztuki – zbudowanej na prymacie wizualności.

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Widok wystawy, „And Listen to the Wind Blow”, Shefter Gallery, fot. Rafał Korzeniowski

Terry Eagleton słusznie zauważył, że dopiero nowożytna filozofia oddzieliła estetykę od zmysłowości; stworzyła sztuczny podział, nobilitujący doświadczenie wizualne. A przecież estetyka odnosi nas bezpośrednio do doświadczenia niemal prekognitywnego: poznania wynikającego właśnie z podstawowych zmysłów, obejmujących również powonienie, smak, dotyk czy słuch. Konsekwencje tego rozdziału odczuwamy do dziś: nie tylko w zakresie sztuki, ale całego doświadczania materialności.

Poprzez dobór dzieł i ich wzajemne oddziaływanie Kamil Kuitkowski odsyła nas do przednowoczesnej i niejako przed-antropocentrycznej zmysłowości. Takie alternatywne poszukiwanie wiatru umożliwia dostrzeżenie go w pozawizualnej praktyce artystycznej. Słuchamy wiatru w wernisażowym ambiencie, czujemy go, gdy przenosi zapachy. A nawet wspomniane wcześniej proste włączenie do ekspozycji ogrodu (w którym po raz kolejny uwidacznia się wiatr), umożliwia nam odczucie na własnej skórze ruchu powietrza: zwyczajnego, ale tak niezwykłego uczucia galeryjnego przeciągu.

Mimo tego wiatr pozostaje nieco nieuchwytny. – Podobnie jak odpowiedź na podsuwane przez wystawę pytanie o współczesną rolę sztuki – która musi funkcjonować w obliczu postępującej katastrofy klimatyczno-ekologicznej i przerażająco prawdziwych pożarów, huraganów i sumie ich konsekwencji. Wydaje się, że mimo małej skali wystawy And Listen to the Wind Blow, wiemy tylko (albo aż) tyle: skupienie na czynniku tak prostym (a zarazem złożonym) jak wiatr daje nam szansę na eksplorację zupełnie innych (ale nie nowych) form doświadczania i przeżywania sztuki. Bo na wystawie można przecież równie dobrze posłuchać wiatru, jak i popatrzeć na obrazy. Bez nadmiernego i zbędnego namysłu, posiedzieć i odpocząć. Poszukać nowych powiązań, które w pierwszej chwili wydają się pozbawione logiki.

I może właśnie taka specyficzna wrażliwość na ekosystemową sieć jest tutaj główną wartością, pozwalającą uruchomić nieoczywiste zmysłowości? Być może. Wystarczy poczekać. Wiatr w końcu przyniesie nam jakąś odpowiedź.