Myślo-kształty w Cricotece, Copernicus Festival 2021

Termin „Myślo-kształty” odsyła do książki Annie Besant i Charlesa Webstera Leadbeatera Thought-Forms: A Record of Clairvoyant Investigation (1901), która – jako paranaukowy traktat poświęcony wizualizacji pojęć i uczuć – wywarła istotny wpływ na rozwój sztuki abstrakcyjnej. Wystawa pod tym samym tytułem, towarzysząca tegorocznej edycji Copernicus Festival, odnosi się do pojęcia wyobraźni, rozumianej jako zdolność do wyrażania różnorodnych treści w formie obrazów. Problem wizualizacji wiedzy stał się tematem prezentowanych esejów graficznych, przyjmujących takie formy, jak: diagram naukowy (Maja Starakiewicz i Jakub Woynarowski), komiks filozoficzny (Mikołaj Tkacz), czy słownik „gatunków i chwytów technicznych” (Agnieszka Piksa).

Strumień czasu, według Friedricha Strassa, fragment projektu Introwizja Mai Starakiewicz i Jakuba Woynarowskiego, praca prezentowana na wystawie Myślo-kształty, 2019 – 2021, grafika cyfrowa, 21 × 30 cm

Jednym z wczesnych przykładów metaforycznego wyobrażenia procesów zachodzących w umyśle jest koncepcja tzw. pałacu pamięci – rozwiązanie mnemotechniczne odwołujące się do struktury architektonicznej. Zjawiska związane z magazynowaniem i porządkowaniem doznań zmysłowych znajdują tu swoją reprezentację w postaci wędrówki przez ciągi korytarzy i sal, mieszczących poszczególne myśli i zagadnienia. Jak zauważa Maja Starakiewicz: „obok pałacu pamięci można wznieść coś, co nazwiemy teatrem wyobraźni. Pałac to budowla statyczna, a teatr ciągle żyje, wypełniany coraz to nową scenografią i zaludniany przez aktorów wchodzących ciągle w nowe role”. Ten i wiele innych tematów związanych z wizualną kreatywnością podejmuje książka Mai Starakiewicz i Jakuba Woynarowskiego Model i metafora. Komunikacja wizualna w humanistyce oraz nawiązujący do niej projekt Introwizja, prezentowany w ramach wystawy.

Teatr pamięci, według Roberta Fludda, fragment projektu Introwizja Mai Starakiewicz i Jakuba Woynarowskiego, praca prezentowana na wystawie Myślo-kształty, 2019 – 2021, grafika cyfrowa, 30 × 21 cm

Przykłady „myślenia obrazami” możemy odnaleźć nie tylko w obszarze sztuki, ale również w sferze refleksji nad nią. Jedną z ważniejszych realizacji tego typu jest atlas wizualny Mnemosyne Aby’ego Warburga. W Polsce podobną formułą wypowiedzi posługiwał się Jerzy Ludwiński, należący do grona najoryginalniejszych historyków i teoretyków sztuki XX wieku. Obok zwartych tekstów pozostawił po sobie wiele schematycznych rysunków i złożonych z nich wizualnych opowieści. Do twórczości Ludwińskiego – jako autora esejów graficznych  – nawiązuje Mikołaj Tkacz w swoim komiksowym manifeście Sztuka w epoce postartystycznej.

Sztuka w epoce postartystycznej, według Jerzego Ludwińskiego, fragment komiksu Mikołaja Tkacza, praca prezentowana na wystawie Myślo-kształty, 2017, rysunek / grafika cyfrowa, 21 × 30 cm

Sposoby łączenia „wielkich narracji” z osobistymi doświadczeniami prezentuje praca Gatunki i chwyty techniczne – wizualny słownik, realizowany przez Agnieszkę Piksę, która od lat kataloguje rozmaite sposoby „myślenia obrazem”, posługując się nomenklaturą z pogranicza nauki i poezji. Wśród haseł zgromadzonych w alternatywnym „leksykonie” artystki można znaleźć takie zjawiska, jak np. nibylist, lewość, dylatacja, chmura pojęciowa czy dywan wątkowy. Jedną ze strategii opisanych przez Agnieszkę Piksę jest Suszenie/ Krystalizacja/ Hermetyzacja (i inne). Zabiegi te mogą stanowić „metody na trwalsze przechowywanie myśli, czyszczenie ich i zatrzymywanie ich farszu po obraniu z tymczasowych łupin”.

Skojarzenia prowadzące a poboczne podczas snu na jawie, fragment cyklu Agnieszki Piksy Gatunki i chwyty techniczne, praca prezentowana na wystawie Myślo-kształty, 2011 – 2021, rysunek / grafika cyfrowa, 30 × 21 cm

Widok wystawy Myślo-kształty, fot. Przemysław Wideł

Widok wystawy Myślo-kształty, fot. Przemysław Wideł

Widok wystawy Myślo-kształty, fot. Przemysław Wideł

Widok wystawy Myślo-kształty, fot. Przemysław Wideł