Ciąg dalszy – wystawa prac Mikołaja Szpaczyńskiego

Odcinek, negatyw fragmentu korytarza odkopanej jaskini w skali 1:1, glina wybrana z jaskini, 2021, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Dłuto, narzędzie do pracy w jaskini, 2019-2020, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Droga do jaskni, rysunek, 2021, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Widok wystawy, fot. Mateusz Hajman

Plan jaskini, rysunek, 2019-2021, fot. Mateusz Hajman

Odcinek, negatyw fragmentu korytarza, odkopanej jaskini w skali 1:1, glina wybrana z jaskini, 2021, fot. Mateusz Hajman

Przekroje, rysunek, 2021, fot. Mateusz Hajman

Odkopywanie zasypanych korytarzy jaskini jako praktyka twórcza Mikołaja Szpaczyńskiego, łączy w sobie rzeźbiarskie zmagania z materią, tradycje land artowe, element performatywny i konceptualny.

W przeciwieństwie do tradycyjnej, wertykalnej rzeźby pomnikowej, upamiętniającej ważne wydarzenie czy postać, drążenie w głąb ziemi jako metoda pracy Szpaczyńskiego, opiera się na formie negatywowej, kształtowaniu horyzontalnych ciągów powietrza i wody. Ten wgłębny pomnik ku czci ziemi, uzupełniany jest metodyczne tworzoną kartografią podziemi, poprzedzoną fizycznym zmęczeniem artysty kopiącego, przeciskającego się i czołgającego. Wielomiesięczne zmagania z ciałem, które więźnie w wąskich przejściach tuneli, klinuje się, w końcu prześlizguje w dalsze partie jaskini, uświadamiają jego kształty, uwyraźniające się dosadnie w dusznym i ciasnym środowisku.

Działania Szpaczyńskiego nasuwają skojarzenia z próbą ukrycia się pod ziemią. Prowokują przy tym wiele pytań. Artysta częściowo odpowiada na nie, odsłaniając w video-dokumentacjach klaustrofobiczną atmosferę wilgotnej jamy. Światło latarki ślizga się po w skałach ujętych w zbliżeniach. Kolejnym kadrom rejestrującym zmagania artysty towarzyszą: postukiwania drobnych kamieni, które wyślizgują się spod poszukujących oparcia stóp i palców, szelesty, westchnienia i przyspieszony oddech.

Przebywanie artysty pod ziemią jest sposobem odczytywania historii zapisanej w warstwach geologicznych, rozmyślaniem o czasie. Jaskinia zamuliła się w całości od dna aż do stropu, i była w ten sposób ukryta od setek tysięcy, a może nawet milionów lat przed istnieniem człowieka, aż do teraz. To kapsuła, w której czas i przestrzeń zniknęły przez wypełniającą ją zbitą masę gliny, mówi Szpaczyński. Historia ziemi, odsłonięta w korytarzach jaskini, jest rozpisana na zmienione w zwietrzałe skały pradawne rośliny i organizmy, rafy koralowe i głowonogi. Zawiera w sobie zapis zmian linii brzegowych dawnych mórz, szlaki, którymi kiedyś płynęły rzeki, historie wybuchów wulkanów, susz i zlodowaceń.

Jaskiniowe medytacje Szpaczyńskiego odprawiane w ciemnościach wydają się pewną formą oddawania czci ziemi, echem starożytnych kultów misteryjnych, odtwarzających cykl kiełkowania, kwitnienia, owocowania i obumierania. Upajanie się hipnotyzującym zapachem rozkopanej gleby, będącej wypadkową działalności mikroorganizmów z rzędu promieniowców i innych procesów rozkładu materii organicznej, staje się częścią zapominanego rytuału celebrującego materialność, zapowiedzią nieuchronnego finału każdego ciała.